Di sản thế giới là di chỉ, di tích hay danh thắng của một quốc gia như rừng, dãy núi, hồ, sa mạc, tòa nhà, quần thể kiến trúc hay thành phố,… do các nước có tham gia Công ước Di sản thế giới đề cử cho Ủy ban Di sản thế giới, được công nhận và quản lý bởi UNESCO. Sau đó, UNESCO sẽ lập danh mục, đặt tên và bảo tồn những vị trí nổi bật về văn hóa hay đặc điểm tự nhiên cho di sản nhân loại chung. Vậy ở Iran có những di sản nào đã được công nhận , chúng ta cùng tìm hiểu sau đây.
1.Các tu viện Armenia của Iran
Các tu viện Armenia của Iran nằm tại tỉnh Tây Azerbaijan và Đông Azarbaijan là tổ hợp 3 nhà thờ Armenia được xây dựng trong khoảng thời gian giữa thế kỷ thứ 7 và 14 bao gồm Tu viện Thánh Thaddeus, Tu viện Thánh Stepanos và Nhà nguyện Dzordzor. Ba nhà thờ mang giá trị nổi bật về truyền thống kiến trúc và trang trí Armenia, trở thành trung tâm chính trong việc phổ biến văn hóa Armenia trong khu vực, đồng thời là nơi hành hương của Thánh Giuđa Tađêô và các tông đồ. Chúng là những Di tích cuối cùng của nền văn hóa Armenia cổ ở phía đông nam Armenia và đang trong tình trạng được bảo quản tốt.
2.Lăng mộ Gonbad-e Qabus
Lăng mộ Gonbad-e Qābus là một công trình, đài tưởng niệm nằm ở thành phố Gonbad-e Qabus. Công trình này cao 53 mét, được xây dựng vào năm 1006 cho Qābus Ibn Voshmgir (người cai trị Ziyarid).[1] Nó nằm gần khu di tích của thành phố cổ Jorjan ở đông bắc Iran và là một di sản thế giới của UNESCO vào năm 2012.
Khu vực là một bằng chứng cho sự giao lưu văn hóa giữa dân du mục Trung Á và các nền văn minh cổ đại của Iran. Tòa tháp cũng là bằng chứng duy nhất còn lại của Jorjan, một trung tâm nghệ thuật và khoa học đã bị phá hủy trong cuộc xâm lược của quân Mông Cổ trong thế kỷ 14 và 15. Đây là một ví dụ nổi bật và công nghệ tiên tiến của kiến trúc Hồi giáo có ảnh hưởng đến các công trình xây dựng ở Iran, Anatolia và Trung Á. Nó được xây bằng gạch nung không tráng men, với cấu trúc hình thức hình học phức tạp của di tích tạo thành một hình trụ thon với đường kính 15,5 – 17 m, và trên cùng là một mái ngói hình nón. Nó cho thấy sự phát triển của toán học và khoa học trong thế giới Hồi giáo vào đầu thiên niên kỷ thứ 1.
3.Cung điện Golestan
Cung điện Golestan (tiếng Ba Tư: کاخ گلستان) phát âm là “Kakheh Golestan” là tổ hợp hoàng gia của Qajar tại thủ đô của Iran.
Đây là di tích lịch sử lâu đời nhất tại Tehran, là một di sản thế giới của UNESCO , Golestan (còn được gọi là Cung điện Gulistan) bao gồm các tòa nhà hoàng gia với các bức tường tranh bùn gắn liền với lịch sử của Tehran.
4.Dasht-e Loot
Dasht-e Loot (Ba Tư: دشت لوت, “Hoang trống”), còn được viết là Dasht-i-Loot và biết đến như là Hoang mạc Loot là một hoang mạc muối lớn nằm tại các tỉnh Kerman, Sistan và Baluchistan, Iran. Nó là một trong số 25 hoang mạc lớn nhất thế giới (xem Danh sách hoang mạc). Nhiệt độ bề mặt cát của nó đo được nhiệt độ 70 °C (159 °F), khiến nó trở thành một trong những nơi nóng và khô cằn nhất thế giới. Ngày 17 tháng 7 năm 2016, hoang mạc này đã được UNESCO công nhận là Di sản thế giới như là một trong số những ví dụ ngoạn mục nhất của đường lằn sóng lớn, các cột đá sa mạc, cồn cát và đại diện cho một quá trình địa chất đặc biệt đang diễn ra.
5.Thánh đường Masjed-e Jāmé of Isfahan
Thánh đường Masjed-e Jāmé hay Nhà thờ Hồi giáo Jameh (Tiếng Ba Tư: مسجد جامع اصفهان – Masjid-e-Jāmeh Isfahan) ở Isfahan là một nhà thờ Hồi giáo có niên đại mười hai thế kỷ từ năm 841. Đây là công trình lâu đời nhất còn bảo tồn được và trở thành hình mẫu thiết kế cho các nhà thờ Hồi giáo khắp Trung Á.
Nhà thờ có diện tích 20.000 m², có 4 sân lớn, những mái vòm cùng hình trang trí vô cùng tinh xảo. Nhà thờ có 4 cổng mở ra 4 hướng với những mái vòm lớn. Nổi bật nhất là mái vòm Nezam al-Molk với kiến trúc mái vòm đôi đầu tiên trong thiết kế kiến trúc Hồi giáo.
6.Quảng trường Naghsh-i Jahan
Quảng trường Naghsh-i Jahan (tiếng Ba Tư: ميدان نقش جهان maidaan-e naqsh-e jehaan), cũng gọi là quảng trường “shah” hoặc “imam”, tọa lạc tại trung tâm của thành phố Isfahan, Iran, là một trong những quảng trường thành phố lớn nhất trên thế giới và lớn nhất ở Tây Á. Đây là di sản thế giới được UNESCO công nhận. Quảng trường này được bao quanh bởi các tòa nhà lịch sử từ thời Safavid. Nhà thờ hồi giáo Shah tọa lạc tại rìa phía nam của quảng trường này. Về phía tây là Cung điện Ali Qapu. Nhà thờ hồi giáo Sheikh Lotf Allah tọa lạc phía đông và phía bắc mở cửa vào Isfahan Grand Bazaar. Ngày nay, Namaaz-e Jom’eh (the Muslim Friday prayer) được tổ chức tại quảng trường này trước Nhà thờ hồi giáo Shah.
7.Pasargadae
Pasargadae (from tiếng Hy Lạp cổ đại: Πασαργάδαι trong tiếng Ba Tư: Pāsārgād) là thủ đô của đế chế Achaemenes và được xây dựng dưới thời Cyrus Đại đế khoảng từ năm 559-530 TCN (BC), đồng thời đây cũng là nơi chôn cất của Cyrus Đại đế. Pasargadae là một thành phố Ba Tư cổ nằm gần Shiraz trong huyện Pasargad thuộc tỉnh Fars. Ngày nay nó là một địa điểm khảo cổ nổi tiếng, một Di sản thế giới của UNESCO.
8.Persepolis
Persepolis (tiếng Ba Tư cổ: ???? ???? ???? ???? Pārsa, tiếng Ba Tư hiện đại: تخت جمشید / پارسه, Takht-e Jamshid hoặc Chehel Minar,[1] UniPers: Taxte Jamšid) là kinh đô nghi lễ của Đế quốc Ba Tư dưới thời nhà Achaemenes (khoảng năm 550-330 TCN). Persepolis nằm 70 km về phía đông bắc của thành phố hiện đại Shiraz ở tỉnh Fars của Iran hiện đại. Trong tiếng Ba Tư đương đại, khu vực này được biết đến với tên gọi “Takht-e Jamshid” (Ngai vàng của vua Jamshid) và Parseh. Phần còn lại xưa nhất của quần thể này Persepolis ngày từ khoảng 515 TCN. Đối với người Ba Tư cổ đại, thành phố đã được biết đến với tên gọi Pārsa, có nghĩa là “Thành phố của Ba Tư”. Persepolis là cách dịch qua tiếng Hy Lạp của tên Πέρσης πόλις (Persēs polis: “Thành phố Ba Tư”).
UNESCO tuyên bố thành của Persepolis một di sản thế giới vào năm 1979.
9.Tchogha Zanbil
Chogha Zanbil (Ba Tư: چغازنبيل); Elamite: Dur Untash) là một phức hợp cổ của nền văn minh Elamite nằm ở tỉnh Khuzestan, tây nam Iran. Chogha trong ngôn ngữ của người Bakhtiari có nghĩa là “đồi”. Đây là một trong số ít những ziggurat tồn tại bên ngoài vùng Lưỡng Hà. Nó nằm cách khoảng 42 km (26 dặm) về phía nam-tây nam của Dezfoul, 30 km (19 dặm) về phía tây của Susa và 80 km (50 dặm) về phía bắc của Ahvaz.
10.Vườn Ba Tư
Truyền thống và phong cách thiết kế của khu vườn Ba Tư (tiếng Ba Tư باغ ایرانی) đã ảnh hưởng đến thiết kế của khu vườn từ Andalusia đến Ấn Độ và xa hơn nữa. Các khu vườn của Alhambra cho thấy ảnh hưởng của triết lý Vườn Ba Tư tới phong cách xây dựng cung điện của người Moor dưới thời đại Al-Andalus ở Tây Ban Nha. Lăng mộ Taj Mahal là một trong những công trình mang phong cách Vườn Ba Tư lớn nhất thế giới, được xây dựng dưới thời đại của đế quốc Mogul ở Ấn Độ.
Di sản thế giới Vườn Ba Tư bao gồm 9 khu vườn của Iran, đó là:
Bagh-e Abas Abad ở Behshahr (Mazandaran);
Bagh-e Akbariyeh ở Birjand (Southern Khorasan);
Bagh-e Shazdeh ở Mahan (Kerman);
Bagh-e Pahlavanpur ở Mehriz (Yazd);
Bagh-e Dolat Abad ở Yazd (Yazd);
Bagh-e Pasargadae ở Shiraz (Fars);
Bagh-e Eram ở Shiraz (Fars);
Bagh-e Chehel Sotun ở Isfahan (Isfahan);
Bagh-e Fin ở Kashan (Isfahan).